Eleştirel Düşünme Nedir?

Eleştiri kavram olarak günümüz yaşantısında çoğunlukla olumsuz algılanan bir kelimedir. Bir konu hakkında yapılan eleştirilerde her zaman en kötüsü söylenecek izlenimi doğursa da eleştiri yalnızca olumsuzluklar üzerine odaklanmaz. Çok boyutlu bir bakış açısı geliştirmeyi ve zengin anlamlar ile eylemlerin odak noktasını ortaya çıkarmayı amaçlayan eleştirel düşünme, objektif şekilde yapılan yorumlar ile gerçekleşir.

Eleştirel düşünme, elde edilen bilginin sorgulanması, analiz edilmesi ve mantıklı yargı çerçevesi içinde yorumlanmasıdır. Maruz kaldığınız tüm bilgileri, sıradan bir şekilde kabul etmek yerine, bu tip düşünme türü ile sorgulayarak sonuçlandırabilirsiniz. Eleştirel düşünme türünü kullanmak isteyen bireylerin, “bu konuyu nereden öğrendin?”, “bu söylediğin sonuç bilimsel kanıtlara dayanıyor mu yoksa içgüdüsel bir cevap mı?” tarzında sıkça sorduğu sorulardan bazılarıdır. Bu düşünme biçimi, konunun doğru sonuçlara ulaşılması için gereklidir. Eleştirel düşünce becerisi sonradan kazanılan bir beceridir; bireylerin günlük yaşantısında, eğitim hayatında ve kariyerinde doğru hamleler ile başarılı olmasını sağlamaktadır. Farklı bakış açısı kazandırarak bireyde gelişim göstermesine yardımcı olur.

Eleştirel düşünme gerçekleştirebilmek için belli temel beceriler olmalıdır;

• Merak etme
• Şüphe duyma
• Mütevazı olma

Yeni fikirlere ve deneyimlere açık olan bireyler merak etme arzusuna sahiptir. Merak ile gelen soruların ardından edindiği yeni bilgilere şüphe duymaya başlayanlar sorgulama tutumuna sahiptir ve o bilgileri araştırmadan körü körüne inanma eğilimi göstermezler. Tüm bunların ışığında ulaşılan sonuç içinde aksi yönde belirtilen düşüncelerin yanlış olduğunu fakat saygı duyduğunu kabul etme yeteneğidir.

Kısacası eleştirel düşünce, derin düşünceyi ifade etmek ile birlikte, problem çözme yeteneğine sahip, aktif öğrenmekten keyif alan, rasyonel ve mantıklı bakış açısında ilerleyen, yaratıcılığı ve iletişimi yüksek olan bir düşünme biçimidir. Bu tip düşünme yapısına sahip olan bireyler problem tanıma ve çözme arasındaki süreçte, sağlam sonuçlar elde edeceği araçları doğru bir şekilde kullanma becerisine de sahiptir.

Eleştirel düşünme becerilerinizin gelişimi yavaştır ve zaman alır, lakin süreci hızlandırmak ve daha iyi bir eleştirel düşünür olmak istiyorsanız aşina olmanız gereken bazı temel kavramlar vardır.

• Açık fikirli olma
• Analiz etme
• Problem çözme
• Yorumlama yeteneği
• Karar aşaması
• İletişim kurma
• Kişisel gelişim

7 Adımda Eleştirel Düşünce Becerilerinizi Nasıl Geliştirirsiniz?

Eleştirel düşünme biçimini öğrenmek ve becerilerinizi geliştirmek istiyorsanız yukarıda bahsedilen kavramlar üzerinde pratik yapmalı ve iyileştirmenin yeni yollarını arayarak olumlu zihin alışkanlıkları oluşturmanız gerekir.

Başlangıç konumu olarak eleştirel düşünmeyi öğrenmek için bu adımları izleyin.

1. Sorununuzu Net Olarak Saptayın

Çözülmesi gereken bir problem ya da cevaplanması gereken bir sorun olması fark etmez; eleştirel düşünme sürecinin ilk adımı olan sorun saptamayı iyi analiz etmeli ve nokta atışı yapmalısınız. Sorununuzun ana kaynağını bulduktan sonra çözümleme sürecine başlayabilirsiniz. Hala emin olamadığınız bir konu varsa öncelikle netleştirmeli ve diğer adıma daha sonra geçmelisiniz.

2. İç Gözlem Yapın

İç gözlem yapmak soruna karşı farkındalık oluşturduğunuza işaret eder. Eleştirel bir düşünme gerçekleştirebilmek için düşünen bireyler iç gözlem yapmaya ihtiyaç duyar; böylece kendi dikkat ve ilgilerinin yanı sıra oluşmaya başlayan önyargılarının da farkında olurlar. İnsanlar iç gözlem yaparak, en derinlerinden ışığa doğru yükselen duygularını, hislerini ve düşüncelerini inceleyerek eleştirel düşünme yeteneklerini geliştirmektedir.

3. Bilgiye Ulaşın

Konu / sorun ile ilgili elinizden gelenin en iyisini yapın ve olabildiğince bilgi toplayın. Bu noktada bilgiyi subjektif alandan çıkarın ve tamamen objektif olun, kendi fikriniz ile ayrışsa bile güvendiğiniz kaynaklardan araştırma yapmaya devam edin. Kaynak konusunda kendinizi sınırlamayın ve sonsuz kütüphane olan arama motorlarını en verimli şekilde değerlendirin. Bilgiye ulaşmak için sadece internet yeterli mi diye soruyorsanız, hayır cevabını verebiliriz. Bilgiyi detaylı bir biçimde alabileceğiniz farklı mecralar ve iş birliği yapabilecek yakın çevreniz de sizinle bu konuda çalışabilir.

4. Kaynakları Sorgulayın ve Detaylı İnceleyin

Bilgi kaynaklarının tümü güvenilir ve doğru değildir. Kaynaklarınızı sorgulayın, önyargılarınızdan kurtularak düşüncelerinizi sadeleştirin ve belirtilen fikirlerin somut kanıtlar ile tasdiklendiğinden emin olun. Kaynakları detaylı incelemeniz, sizi en doğru bilgiye götürmede yol gösterici olacak, analiz ve değerlendirme sürecini rahat atlatabilmeniz adına size zemin hazırlayacaktır.

5. Argümanları Tanıyın

Günümüz teknolojisinde gözünüzü çevirdiğiniz her yerden bilgi toplayabilirsiniz. Hangi tezlerin gerçekten konunuz ile ilgisi var ise filtreleme yapın; haber kaynakları, internet, sosyal medya, güvendiğiniz bir arkadaşınız, akademik kaynaklar, dikkat ve ilgi çeken reklam panoları sizlere bilgi veren mecralardan birkaçıdır. Bu argümanları tanımanın ve güvenilir kaynağı bulmanın eleştirel düşünme için faydası oldukça fazladır.

6. Objektif Biçimde Analiz Edin

Bilgiyi araştırırken ön yargılı olup olmadığınızı kontrol edin. Bir bilgiyi analiz etmek, onu ayrıntılı bir biçimde incelemek ve yorumlamak demektir. Kararınızı bulanıklaştıracak tüm kalabalık iddialardan, varsayımlardan ve ön yargılardan uzak durarak, bilgiyi farklı bakış açıları ile öğrenin. Bu noktada cesaret etmeniz gereken konu; kendinize meydan okumak! Kendi öğretilerinize ve fikirlerinize meydan okuyarak araştırdığınız bilgiyi derinlemesine analiz edin, farklı kaynaklardan araştırma yapın ve bu argümanları destekleyen düşünceleri, kanıtları vb. tüm yolları birbirine bağlayan mantığı analiz ederek çıkartın.

7. Total Düşüncelerden ve Argümanlardan Çıkarım Yapın

Size sunulan ve araştırmış olduğunuz bilgilere dayanarak sonuca ulaşmalısınız. Çıkarım yapma yeteneği, eleştirel düşünmede gelişmek için önemli bir beceridir. Bilgi size ham hali ile gelmez, bilgileri değerlendirmeli, ham verileri de kontrol ederek sonuçlar çıkarmanız gerekir. Bu adımda öğreneceğiniz en önemli konu ise süreci total olarak değerlendirirken olası sonuçları öngörmenize, tahmin etmenize ve keşfetmenize imkan sağlamasıdır. Çıkarım yapma durumu ile karşı karşıya kaldığınızda ilk bakmanız gereken yer ipuçlarıdır (başlık, fotoğraflar, açıklamalar ve istatistikler). Ardından tüm süreci değerlendirerek çıkarım yapın ve son noktayı koyun.

Yukarıda tanımlamaları yapılan becerilerin çoğuna sahip olabilirsiniz, iyileştirme paylarını da göz önünde bulundurarak kendinizi her daim geliştirmeli ve güncel kılmalısınız. Pratik hayatta sık sık gözlem yaparak ve kendinize sorgulayıcı sorular sorarak eleştirel düşünme yeteneğinizi yavaş fakat emin adımlarla geliştirebilirsiniz.